Avukat Ali Mert KARAKILÇIK
Yargıtay uygulaması ve doktrinde ifade edildiği üzere ödemek zorunda olmadığı bir borç ile tehdit edilen kimse, henüz aleyhine başlatılmış bir icra takibi olmasa bile takibe maruz kalabileceğinden menfi tespit davası açmakta hukuki yarara haizdir (Y.19.HD. 01.10.1999 T. E.2898 K.5464). Yüksek mahkeme borçlunun itirazı ile yapılmış olan ilamsız icra takibinin durması üzerine, henüz alacaklı tarafından itirazın iptali davası (İİK.m.67) açılmadan önce de borçlu tarafından menfi tespit davası açılabileceğini, bu aşamada borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunacağını vurgulamaktadır (YHGK. 20.02.2013 T. 19-780/258 ; Av.Talih UYAR, Menfi Tespit ve İstirdat Davası, 5.Baskı, Ankara 2022, s.114). Yargıtay bu kararının gerekçesi olarak, elinde itirazın kaldırılmasına olanak tanıyacak belgeler (İİK.m.68, 68a, 68b) bulunmayan alacaklının yaptığı icra takibinin itiraz ile durmasından sonra, alacaklı tarafından itirazın iptali davası açılmamış olsa dahi icra takibi konusunda oluşan belirsizliği gidermek isteyecek borçlunun, bu aşamada menfi tespit davası açabileceğini, bunda hukuki yararının bulunduğunu ifade etmektedir (YHGK. 18.01.2012 T. 19-622/9 ; Y.11.HD. 30.11.1982 T. 6501/7252 ; Y.19.HD. 11.07.2006 T. 1509/7543 ; Y.19.HD. 03.11.2008 T. 9384/10472 ; Y.6.HD. 17.07.2012 T. 5382/10713 ; Y.19.HD. 27.11.1995 T. 7875/10257 ; YHGK. 07.12.2011 T. 13-576/747).
Yargıtay 19.Hukuk Dairesinin 03.11.2008 Tarihli 9384/10472 sayılı kararında da aynı husus vurgulanmıştır; “…İcra takibine süresi içinde itiraz edilmesi kural olarak takibi durdurur ise de alacaklı tarafından itirazın iptali davası açılmadığı sürece, taraflar arasındaki ilişkinin kesin hükme bağlanması söz konusu olamayacağından, menfi tespit davası açılmasında hukuki yararın bulunduğunu…”
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 18.01.2012 Tarihli 19-622/9 sayılı kararında; “…borçlunun borçlu olmadığını ileri sürerek ilamsız icra takibine itiraz etmesinin ancak takibin durmasını sağlayacağını, icra takibini ortadan kaldırmayacağını, takibin iptalinin ise menfi tespit davasının açılmasından sonra gerçekleşen bir sonuç olduğunu ve bu nedenle, davacının, takibe konu icra dosyasından dolayı borçlu olmadığının tespiti davası açmakta hukuki yararı olduğunu…”
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi’nin 25.02.2013 Tarihli E. 2013/972 K. 2013/3442 Sayılı Kararında; “…Bir davada hukuki yararın varlığının kabulü için talepte bulunanın hakkının tehlike altında bulunması ve verilecek bu tespit kararının bu tehlikeyi bertaraf edici nitelikte bulunması gereceği, haciz baskısı altında icra dosyasına kefaletin geçersizliği ve asıl borcun zamanaşımına uğradığından bahisle borçlu olunmadığının tespiti istemiyle açılan davada mahkemece görevli mahkemenin İcra Hukuk Mahkemesi olduğu ve davacının bu davayı açmakta hukuki yararı bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiş ise de, somut olayda davacı borçlu olmadığının tespitini istediğine göre uyuşmazlığın İİK’nun 72. maddesi uyarınca menfi tespit istemine ilişkin olduğu ve bu çerçevede bir karar verilmesi gerekeceği…”
Yargıtay 3.Hukuk Dairesinin 09.09.2013 Tarihli 9628/11929 sayılı kararında; “…Yapılan bir icra takibine itiraz üzerine alacaklı tarafından itirazın iptali açılması durumunda itirazın iptali davasının açılmasını beklemeden menfi tespit davası açmakta hukuki yarar bulunduğunun kabul edileceğini…” (Aynı yönde Y.19.HD. 06.01.2014 T. 17311/621 ; Y.6.HD. 17.07.2012 T. 5832/1071 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5833/9685 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5825/9682 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5835/9683 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5829/9684 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5831/9686 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5828/9687 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5824/9688 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5827/9689 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5834/9690 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5826/9691 ; Y.6.HD. 28.06.2012 T. 5830/9692).
Yine icra hukuk mahkemesi kararları, takip hukukuyla ilgili olup maddi hukuk bakımından kesin hüküm teşkil etmediğinden borçlunun takip alacaklısına karşı borçlu olmadığının tespiti için olumsuz tespit davası açmakta hukuki yararı vardır (Y.19.HD. 15.12.2011 T. 5820/15869). Yine icra mahkemesince takibin iptaline karar verilmiş olması, şekli hukuk anlamında bir karar olup menfi tespit davası açılmasının iyi niyet kurallarına aykırı bir durum oluşturmaz (Y.19.HD. 25.01.2008 T. 6225/388). Yine borçlunun icra mahkemesine yaptığı şikayet süre yönünden reddedilmişse de; bu karar kesin hüküm teşkil etmediğinden takip borçlularının menfi tespit davası açmalarında hukuki yararı vardır (Y.19.HD. 16.04.2012 T. 15445/6467 ; Av.Talih UYAR, Menfi Tespit ve İstirdat Davası, 5.Baskı, Ankara 2022, s.121).
Sonuç olarak; ödemek zorunda olmadığı bir borç ile tehdit edilen kimse, henüz aleyhine başlatılmış bir icra takibi olmasa bile takibe maruz kalabileceğinden menfi tespit davası açmakta hukuki yarara haizdir. Yüksek mahkeme borçlunun itirazı ile yapılmış olan ilamsız icra takibinin durması üzerine, henüz alacaklı tarafından itirazın iptali davası (İİK.m.67) açılmadan önce de borçlu tarafından menfi tespit davası açılabileceğini, bu aşamada borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunacağını vurgulamaktadır.